Vị trí địa lý
Đình Ngọc Xuyên có tên theo người dân quận Đồ Sơn thường gọi là Đình Ngọc. Nằm tại dưới chân Suối Rồng, Ngọc Xuyên, Đồ Sơn, Hải Phòng.
Đình Ngọc Xuyên thuộc quần thể di tích Đình Ngọc Xuyên- Suối Rồng- Tháp Tường Long, đây là một địa điểm bạn cũng rất nên đến khi đi du lịch tại Đồ Sơn, Hải Phòng.
Lịch sử hình thành
Đình Ngọc Xuyên được xây dựng từ cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18, thờ Thần điểm tước. Đình xưa có 9 nóc, làm bằng gỗ chò chỉ, quế thơm, mái lợp ngói ta, thiết kế theo kiểu cung đình. Năm 1929, đình được xây dựng lại theo kiến trúc kiểu chữ Đinh với 5 gian đại bái, 3 gian hậu cung theo nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn. Đây là ngôi đình cổ duy nhất của tổng Đồ Sơn xưa còn lại đến ngày nay.
Nhân vật thờ phụng
Người Việt Nam xưa có câu “Trống làng nào làng nấy đánh/Thánh làng nào làng nấy thờ”. Tuy nhiên cả 5 làng ở Đồ Sơn là Đồ Hải, Nam, Đoài, Ngọc Xuyên, Đông đều thờ chung một vị thần Điểm tước. Lễ hội chọi trâu từ khi ra đời cho đến nay luôn xác định phần lễ tế thần Điểm tước là phần quan trọng nhất, mở đầu cho lễ hội.
Nằm dưới chân núi Tháp là ngôi đền Ngọc Xuyên thờ thần “Hùng Trấn Điểm Tước” – vị thủy thần Đồ Sơn, cũng là Thành Hoàng chung cho cả vùng Đồ Sơn. Vị Thần đã được triều đại phong kiến sắc phong là “Thượng Đẳng thần” nên đền còn được gọi là “Thượng Đẳng Từ” (đền thờ đức thần cao nhất). Bài vị thờ thần Điểm Tước được đặt trang trọng trong Hậu cung của đền. Hậu cung này cũng được xây từ rất sớm, không rõ từ năm nào nhưng tiền sảnh mới được dựng từ thời Tự Đức năm 28 (1875), chữ vẫn còn chạm rõ ở xà đền. Năm 1988 đền được trùng tu, cùng năm đó người dân Đồ Sơn đã đặt tượng “Lục vị Tiên Công” thờ chung với thần.
Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc
Đình Ngọc được xây dựng trên 1 mô đất cao với diện tích và quy mô vừa phải, bố cục hình chữ Đinh, gồm 5 gian bái đường và gian hậu cung, gian ống muống.
Đình Ngọc Xuyên chỉ có 2 mái, mái trước và mái sau, không có mái phải và mái trái, thế nên không có đường bờ guột. Lối kiến trúc này gọi là Tường Hồi Bít Đốc (2 bên hồi được xây tường từ dưới lên mái), mặt ngoài phía trước đình của bức tường này người ta xây 2 cột trụ. Đình Ngọc Xuyên gồm có gian đại đình, gian ống muống, hậu cung. Sân đình hình vuông với diện tích tương đối nhỏ được lát gạch đỏ 40cm x 40cm. Sân đình dùng để làm nơi cử hành các nghi lễ trước khi vào làm lễ trong gian thờ chính, là nơi hội họp chơi các trò chơi dân gian như cờ người, cờ tướng v..v. Xung quanh là hệ thống tường bao. 2 bên là 2 cửa ngách. Nghi môn của đình Ngọc Xuyên được xây dựng vô cùng nổi bật với 2 cột đồng trụ cao vượt lên ngang bằng với mái đình. Nghi môn bao gồm: Chính Môn, Tả Môn, Hữu Môn.
Đình Ngọc Xuyên được xây dựng theo kiến trúc kiểu chữ Đinh, xây dựng theo kiểu tường hồi bít đốc lên sẽ không có đường bờ giải và đường bờ guột như hệ thống các đình khác mà thay vào đó là hệ thống 2 cột trụ 2 phía đầu hồi của đình. Kiến trúc 2 mái, hai mái trước và sau rất rộng như sà xuống mặt đất. Mái đình lợp bằng ngói mũi hài. Phía trên đường bờ nóc của mái đình là hình tượng Hổ Phù. Trên cửa chính của Đình Ngọc Xuyên được chạm theo kiểu chạm nổi khắc họa hình tượng Tứ quý : tùng , cúc , trúc , mai. Với 5 cửa võng và 10 câu đối tạo thêm được sự lộng lẫy của đình Ngọc Xuyên, chữ được dát vàng tạo sự ấm áp, uy nghi và tràn đầy sinh khí phá tan cảm giác lạnh lẽo u tịch thường thấy ở chùa, miếu.
Giá trị lịch sử - Văn hoá của di tích
Đình Ngọc Xuyên Đồ Sơn là một công trình kiến trúc - văn hoá của cư dân vùng biển Đồ Sơn có nguồn gốc khởi dựng từ cuối thế kỷ XVII để tôn thờ vị thành hoàng Điểm Tước - Chủ thần chung của cả vùng Đồ Sơn. Trải qua quá trình tôn tạo, di chuyển, đình hiện mang giá trị nghệ thuật thời Nguyễn đầu thế kỷ XX, với một số di vật gỗ phủ sơn thếp như: Long ngai, bài vị được bảo quản tại di tích. Ngoài giá trị lịch sử đình làng Ngọc Xuyên cùng khu thắng cảnh Suối Rồng là một phần không thể tách rời trong không gian và thời gian của Lễ hội truyền thống Chọi Trâu ở Đồ Sơn.
Đình Ngọc Xuyên - Suối Rồng – Đền Cô Chín – Đền bà Chùa Ngũ Phương cụ thể là sự kết hợp hài hoà giữa tín ngưỡng tâm linh với du lịch văn hoá trong tổng thể các điểm di tích - danh thắng có giá trị của quận Đồ Sơn, chắc chắn việc phát huy giá trị của di tích này sẽ đạt hiệu quả hơn, góp phần mở mang kinh tế ở địa phương hoà nhập với xu thế chung của đất nước ta hiện nay. Với những giá trị lịch sử, văn hoá truyền thống và đậm đà bản sắc cảu người dân miền biển Đồ Sơn, ngày 03/8/2007, Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – TT & DL) quyết định xếp hạng Đình Ngọc Xuyên là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia.
Đình Ngọc Xuyên